AmharicnaOromo bụ asụsụ abụọ a na-asụ na Etiopia, nke ọ bụla nwere mgbọrọgwụ asụsụ pụrụ iche, mkpa omenala, na akụkọ ihe mere eme. Nke a bụ ntụle zuru ezu nke ha abụọ:
1. Amharic
• A na-ekwu okwu na: Isi na Etiopia; ọ bụ asụsụ ọrụ obodo.
• Ọnụ ọgụgụ ndị na-asụ asụsụ: Ihe dị ka nde 32 ndị na-asụ obodo na nde ndị ọzọ na-eji ya dị ka asụsụ nke abụọ.
• Ezinụlọ asụsụ: Amharic bụ akụkụ nke ngalaba Semitic nke ezinụlọ asụsụAfroasiatic. O nwere njikọ chiri anya na asụsụ ndị dị kaTigrinya naArabic, ebe ha niile bụ ndị ezinụlọ Semit.
• Script: Amharic na-eji Geez edemede (Ethiopic script), nke pụtara syllabic, nke pụtara na agwa ọ bụla na-anọchi anya nchikota consonant-ụdaume.
• Àgwà:
◦ Grammar: Amharic na-agbaso usoro okwu ngwaa-isiokwu-ihe (VSO), nke bụ ụdị asụsụ Semitic.
◦ Usoro ngwaa: O nwere njikọ ngwaa gbagwojuru anya nwere ụdị ngwaa akọwapụtara maka isiokwu dị iche iche, ihe, oge, na akụkụ.
◦ Okwu mbinye: Amharic nwere ọtụtụ okwu mbinye sitere na asụsụCushitic, gụnyere Oromo, yana site na Arabic na asụsụ Europe dị ka Italian na Bekee, n'ihi mmetụta akụkọ ihe mere eme.
• Omenala pụtara: Amharic abụghị naanị asụsụ obodo Etiopia kamakwa ọ na-ejidekwa okpukpere chi n’Iso Ụzọ Kraịst Ọtọdọks nke Etiopia, dịka a na-ejikarị ya eme ihe n’akwụkwọ okpukpe na akwụkwọ okpukpe.
2. Oromo
• A na-ekwu okwu na: Etiopia (karịsịa na mpaghara Oromia), akụkụ nke Kenya, na Somalia.
• Ọnụọgụ ndị na-asụ asụsụ: Ihe karịrị nde ndị na-asụ asụsụ 36 na Etiopia, na-eme ka ọ bụrụ asụsụ kacha ukwuu nke ndị na-asụ asụsụ obodo na mba ahụ.
• Ezinụlọ Asụsụ: Oromo bụ ngalaba Kushitic nke ezinụlọ Afroasiatic, nke dị iche na ngalaba Semitic nke Amharic bụ.
• Eserede ederede site na iji edemede Latin, ụfọdụ obodo Oromo jiri edemede Goez. Kemgbe afọ ndị 1990, mkpụrụedemede Latịn bụ edemede ọkọlọtọ maka ide Oromo.
• Àgwà:
◦ Grammar: Oromo nwere usoro okwusubject-object-verb(SOV), nke bụ ụdị asụsụ Kushit.
◦ Usoro ngwaa: Dị ka Amharic, Oromo nwere usoro ngwaa dị mgbagwoju anya mana ọ dị iche na nhazi ya n'ihi mgbọrọgwụ Kushitic.
◦ Sistemụ aha: Aha aha na Oromo ka edobere maka ikpe, ọnụọgụ na okike. Ọ na-ejikwa usoro nke declension dabere na grammatical ikpe, dị ka nominative, ebubo, na genitive.
◦ Asụsụ: Oromo nwere ọtụtụ olumba, ụfọdụ n’ime ha na-aghọta nke ọma, mana ndịiche na okwu na ịkpọ okwu dị n’etiti mpaghara dị iche iche.
• Omenala pụtara: Oromo bụ isi na njirimara nke ndịOromo, agbụrụ kacha ukwuu na Etiopia. Ọ na-ekere òkè dị mkpa na ndụ ọha mmadụ, ndọrọ ndọrọ ọchịchị, na omenala. Ruo ogologo oge, Oromo chere mmegide ihu, mana ọ maliteghachiri aha ya n'ime iri afọ ndị na-adịbeghị anya site na mmụba nke mmegharị ndọrọ ndọrọ ọchịchị Oromo.
Isi ihe dị iche na myirịta:
• Ezinụlọ asụsụ: Amharic bụSemitic, ebe Oromo bụCushitic, na-eme ka ha bụrụ akụkụ nke alaka dị iche iche nke ezinụlọ Afroasiatic. Nke a na-ebute nnukwu ọdịiche dị na ụtọ asụsụ, okwu na nhazi ahịrịokwu.
• Scripts: dere Amharic n’asụsụGe’ez, ebe Oromo na-eji edemede Latin. Ọdịiche dị na usoro ederede na-emesiwanye ụzọ asụsụ dị iche iche nke asụsụ ndị a ike.
• Ụda ụda olu: Amharic na Oromo nwere usoro ụda dị iche iche, ebe Oromo nwere nnukwu ụda ụdaume ma e jiri ya tụnyere Amharic.
• Ọrụ omenala: Ọ bụ ezie na Amharic bụ asụsụ gọọmentị Etiopia, nchịkwa, na Chọọchị Ọtọdọks nke Etiopia, Oromo nwere ikike siri ike na nchịkwa mpaghara na okwu omenala na Oromia, bụ obodo kasị ukwuu na Etiopia.
N'agbanyeghị na ha bi na Etiopia, Amharic na Oromo dị iche na mmalite, nhazi, na ojiji, na-egosipụta ụdị asụsụ dị iche iche nke obodo ahụ.
Hi
Lemma B.
