Amharic mpe Oromo ezali minoko mibale ya minene oyo balobaka na Éthiopie, moko na moko ezali na misisa ya nkota oyo ekeseni na mosusu, ntina ya mimeseno, mpe lisolo ya kala. Talá bokokanisi ya sikisiki ya makambo yango mibale:
1. Liambo ya Amharique
• Elobami na: Liboso mingi na Éthiopie; ezali monoko ya mosala ya leta ya mboka.
• Motango ya balobi: Pene na milio 32 ya balobaka ya mboka mpe bamilio mosusu oyo basalelaka yango lokola monoko ya mibale.
• Libota ya nkota: Amharic ezali eteni ya etape Semite ya libota ya nkota Afroasiatique. Ezali na boyokani makasi na minoko lokola Tigrinya mpe Arabe, lokola bango nyonso bazali na libota ya Semite.
• Makomi: Amharique esalelaka Geez script (ekomeli ya Ethiopique), oyo ezali na syllabe, elingi koloba elembo moko na moko ezali komonisa bosangani ya mongongo mpe mongongo.
• Bizaleli:
◦ Grammaire : Amharique elandi molongo ya maloba verbe-sujet-objet (VSO), oyo ezali typique ya minoko ya Semite.
◦ Système ya verbe : Ezali na ba conjugations ya verbe complexes na ba formes spécifiques ya verbe pona ba sujets, ba objets, ba temps, pe ba aspects ndenge na ndenge.
◦ Maloba ya kodefa: Amharic ezali na maloba mingi ya kodefa uta na minoko Cushite, bakisa mpe Oromo, mpe lisusu uta na minoko ya Arabe mpe ya Mpoto lokola Italien mpe Lingelesi, mpo na bopusi ya masolo ya kala.
• Ntina ya mimeseno : Amharic ezali kaka monoko ya Leta ya Éthiopie te kasi ezali mpe na ntina ya losambo na boklisto ya Ɔrtɔdɔkse ya Éthiopie, lokola esalelamaka mingi na liturgie mpe na makomi ya losambo.
2. Bato ya Oromo
• Elobami na: Ethiopie (mingimingi na etuka ya Oromie), biteni ya Kenya, mpe Somalie.
• Motango ya balobi: Balobi koleka milio 36 na Éthiopie, yango esali ete ezala monoko ya monene koleka na balobi ya mboka na mboka.
• Libota ya nkota: Oromo ezali na etape ya Cushite ya libota ya nkota ya Afroasiatique, oyo ekeseni na etape ya Semite oyo Amharic ezali.
• Makomi: Oromo ekomami na kosalelaka ekomeli ya Latin, atako na lisolo ya bato, masanga mosusu ya Oromo bazalaki kosalela ekomeli ya Ge'ez. Uta bambula ya 1990, alfabɛ ya Latin ezali ekomeli oyo bato mingi basalelaka mpo na kokoma monɔkɔ ya Oromo.
• Bizaleli:
◦ Grammaire : Oromo ezali na molongo ya maloba sujet-objet-verbe (SOV), oyo ezali typique ya minoko ya Cushite.
◦ Système ya verbe: Ndenge moko na Amharic, Oromo ezali na système ya verbe complexe kasi ekeseni na structure mpo na misisa na yango ya Cushite.
◦ Système ya nkombo: Bakombo na Oromo etiamaki elembo mpo na bonene, motango, mpe mobali to mwasi. Esalelaka mpe système ya déclension oyo esalemi na ba cas grammatiques, lokola nominative, accusative, mpe genitive.
◦ Dialectes: Oromo ezali na ba dialectes ebele, misusu na yango ekoki kososolama, kasi bokeseni ya maloba mpe ya kobenga ezali kati na bitúká ndenge na ndenge.
• Ntina ya mimeseno : Oromo ezali na kati ya bomoto ya peuple Oromo, ekolo ya monene na Éthiopie. Ezali na mokumba monene na bomoi ya bato, ya politiki mpe ya mimeseno. Na boumeli ya ntango molai, Oromo ekutanaki na bokangami, kasi ezwi lisusu lokumu na bambula oyo euti koleka na bokóli ya mangomba ya politiki ya Oromo.
Bokeseni mpe bokokani ya ntina:
• Libota ya nkota: Amharic ezali Semite, nzokande Oromo ezali Cushite, kosala bango eteni ya bitape ndenge na ndenge ya libota ya Afroasiatique. Yango esalaka ete bokeseni monene ezala na gramere, na maloba mpe na ndenge oyo bafraze esalemi.
• Makomi: Amharique ekomami na ekomeli ya Ge'ez, nzokande Oromo esalelaka ekomeli Latin. Bokeseni ya ba systèmes ya bokomi ezali lisusu kopesa ntina na banzela ya nkota ekeseni ya minoko wana.
• Phonologie: Amharic na Oromo ezali na ba systèmes sonores ekeseni, na Oromo ezali na inventaire monene ya makelele ya voyelle soki tokokanisi yango na Amharic.
• Misala ya mimeseno : Atako Amharic ezali monoko ya gouvernement, administration, mpe Église orthodoxe ya Éthiopie, Oromo ezali na présence makasi na gouvernance régionale mpe expression culturelle na Oromie, l’Etat ya monene na Éthiopie.
Atako bafandaka esika moko na Éthiopie, Amharic mpe Oromo ekeseni na ebandeli, ebongiseli, mpe bosaleli, emonisaka bozwi ya nkota ya mboka.
Kozwa na mosala
Lemma B.
